Gdy myślimy o Wielkanocy, na myśl przychodzi nie tylko jajko, żurek czy baranek, ale również babka wielkanocna. To niepozorne z wyglądu ciasto od pokoleń zajmuje honorowe miejsce na świątecznych stołach Polaków. Jej puszyste wnętrze, aromatyczny zapach i symboliczne znaczenie sprawiają, że nie sposób wyobrazić sobie świąt bez niej. Ale czy zastanawialiście się kiedyś, skąd właściwie wzięła się babka i dlaczego do dziś cieszy się taką popularnością?
Historia babki – od królewskiego stołu po domowe wypieki
Zanim babka na stałe zagościła na polskich stołach, przeszła długą i ciekawą drogę. Jej początki sięgają czasów, gdy królowie i kucharze eksperymentowali z wypiekami, które dziś uznajemy za klasyczne.
Jak podaje Maciej Halbański, autor książek kulinarnych, w tym „Leksykonu sztuki kulinarnej”, już pod koniec XVII wieku „pieczono w Polsce baby wielkanocne ze słodkiego ciasta na wielu jajkach, z rodzynkami, migdałami itp.”. O takiej „babie” marzył również król Stanisław Leszczyński, który znudzony był suchym austriackim ciastem gugelhupf, przygotowywanym z mąki, cukru, jajek, masła, winogron i drożdży piwnych.
W chwili olśnienia król polał gugelhupf kieliszkiem rumu, co zmieniło bieg historii wypieku – ciasto okazało się doskonałe i szybko zrobiło międzynarodową karierę. Królewski kucharz założył w Paryżu cukiernię Sthorer, gdzie babka przybrała charakterystyczny kształt przypominający grzyba.
Babka – jak podbiła Francję, Włochy i Niemcy?
Choć babka szybko stała się ważnym elementem polskich tradycji, nie pozostała zamknięta w jednym kraju. Jej popularność rosła także poza granicami – w różnych wersjach i pod różnymi nazwami.
Z Francji babka wyruszyła dalej – do Włoch, gdzie przyjęła nazwę il Babà i zyskała męski rodzaj. W Neapolu stała się prawdziwą specjalnością – najczęściej w formie małych, drożdżowych ciastek nasączonych alkoholem, zwykle rumem. Z czasem powstały również wariacje, w których il Babà podawano z dodatkiem lokalnych smaków, takich jak cytrynowy krem czy limoncello z okolic Sorrento.
Odmianą naszej babki drożdżowej jest również niemiecki Baumkuchen (w Polsce znany jako sękacz, nazywany niekiedy babą z rożna) – tradycyjny wielkanocny wypiek o podobnych korzeniach, choć o nieco odmiennych technikach przygotowania.
Ciekawym zwyczajem na Ukrainie było z kolei „obracanie baby” – tuż po upieczeniu wyjmowano ją z formy i studzono na poduszkach.
Rodzaje babek – nie tylko drożdżowa!
Z biegiem lat, niezależnie od kraju czy wersji, babka stała się nie tylko wypiekiem, ale również częścią rodzinnych rytuałów. Jej receptury przekazywano z pokolenia na pokolenie, a każda gospodyni miała swój sprawdzony sposób na udaną babkę. Oto jej najpopularniejsze rodzaje:
•
Babka drożdżowa – puszysta, miękka i długo świeża. Wyróżnia się delikatną strukturą, a sekretem udanego wypieku jest odpowiednie wyrabianie ciasta oraz czas wyrastania. Idealnie komponuje się z lukrem cytrynowym lub polewą czekoladową.
•
Babka piaskowa – jedna z łatwiejszych do przygotowania, charakteryzuje się zwartą konsystencją i subtelnym smakiem. W przepisie dominuje mąka ziemniaczana, co nadaje jej lekkości.
•
Babka parzona – rzadziej spotykana, ale niezwykle delikatna. Ciasto przygotowuje się poprzez zaparzenie części mąki wrzątkiem, co sprawia, że gotowy wypiek jest miękki i długo pozostaje świeży.
•
Babka puchowa – prawdziwa królowa wśród babek. Wymaga użycia dużej liczby żółtek (nawet kilkunastu!), co nadaje jej aksamitnej, puszystej struktury. To propozycja dla cierpliwych – czas wyrastania może wynosić nawet do 10 godzin.
Symbolika i tradycje związane z babką
W polskiej kulturze babka nie jest tylko zwykłym ciastem – jej przygotowanie i podanie ma głębszy wymiar. W dawnych czasach uważano, że powinna być przygotowana w absolutnej ciszy i spokoju. Każdy krzyk czy trzask mógł sprawić, że ciasto opadnie lub nie wyrośnie. Babka symbolizowała również szczęście i dobrobyt – im wyższa i bardziej puszysta, tym lepiej wróżyło to gospodarzom na nadchodzący rok.
W wielu regionach Polski babkę wielkanocną święcono w kościele razem z innymi pokarmami. Do dziś jest obowiązkową pozycją w koszyczkach wielkanocnych lub na wielkanocnym stole.
Współcześnie babka nieustannie inspiruje – obok tradycyjnych receptur coraz częściej spotykamy nowoczesne wariacje – od fit wersji z mąki orkiszowej, przez wegańskie babki bez jajek i masła, aż po oryginalne propozycje, takie jak babka z matchą lub babka z pistacjami. Każda z nich udowadnia, że to ciasto potrafi łączyć pokolenia i podążać z duchem czasu.